Afspreken

Tijd van voorbereiding

Soms overvalt de dood een mens. Vaak zeggen mensen bij een plotselinge dood: “hij/zij is goed af.” Daarmee bedoelen ze: een lange lijdensweg is een mens bespaard gebleven. Heel vaak komt de klap voor de nabestaanden dan extra hard aan. Het lijden wat de één bespaard werd, krijgt de ander achteraf…

Soms komt de dood geleidelijk het leven binnen. Bij ernstige ziekten weet men soms dat het einde van het aardse leven onontkoombaar wordt. Het belangrijkste lijkt dan, om wat onvermijdelijk is, met zo min mogelijk lijden te dragen. Menswaardig sterven… voorzover mogelijk zoekt iedereen naar een weg om de dood niet te laten winnen voor zijn tijd.

Als mensen het sterven van zichzelf of hun dierbaren kunnen zien aankomen, is er tijd om je voor te bereiden.

• Mensen beginnen geleidelijk afscheid te nemen van hun dierbaren.

• Mensen gaan nadenken over hun uitvaart.

• Mensen kunnen zich gaan bezinnen op hun eigen levenseinde, ook in verband met hun geloof in God.

Bij al deze punten van voorbereiding kan de Kerk mensen de helpende hand reiken. Het kan heel goed zijn om samen met de pastoor/diaken te spreken over de voobereiding op het sterven, en de uitvaartliturgie voor te bereiden. Dat is mooi en moeilijk tegelijk. Het is niet gemakkelijk om zo diep geconfronteerd te worden met de geheimen van leven en dood. Maar als het goed gebeurt, geeft het iedereen meer kracht dan pijn. Het afscheid van het leven kan verbonden worden met geloof en christelijke hoop, wat voor de zieke en de naaste familieleden ook een nieuw perspecief kan geven. Het is goed om zoiets niet alleen onder elkaar te bekijken, maar daarbij ook de parochie en een uivaartonderneming te betrekken.

Crematie of begraven?

"De Kerk staat crematie toe, op voorwaarde dat het geen uitdrukking is van een ontkenning van het geloof in de verrijzenis van het lichaam." (Kerkelijk wetboek 1983)

Op dit moment kiest ongeveer de helft van de families om dierbaren te begraven, maar om allerlei praktische of emotionele redenen kan ook voor een crematie worden besloten. Dat mag.

De Kerk wijst de crematie niet af, maar vaak wordt ook om praktische redenen toch onderscheid gemaakt in de begeleiding van begrafenis of crematie. Als er een kerkelijke uitvaart aan de crematie vooraf gaat, gaan de pastores van een parochie meestal niet mee voor een laatste afscheid in het crematorium, omdat de crematoria meestal ver weg van de parochie liggen. Als de parochie meerdere uitvaarten per week moet verzorgen, zijn reis- en wachttijden een te grote belasting voor de schaarse pastorale krachten. Bij een begrafenis op een nabijgelegen begraafplaats, speelt dit punt geen rol.

Afspraken voor de uitvaart

De uitvaartondernemer neemt meestal contact op met de parochie om datum en tijd voor de kerkelijke uitvaart af te spreken. Daarbij is het goed om het volgende in de gaten te houden:

• De parochie is een vrijwilligersorganisatie. Het is dus van de inzet van trouwe kerkgangers afhankelijk, of een uitvaart in de kerk op een bepaalde manier verzorgd kan worden. Als een uitvaart op een speciale tijd of dag wordt gevraagd, kan dit problemen geven met de beschikbaarheid van koren en dienaren. Gewoonlijk zijn goede aanvangstijden voor een uitvaart: ’s morgens tussen tien en elf of ’s middags tussen twee en drie. Op zaterdagen zijn uitvaarten vaak alleen ’s morgens mogelijk.

• Met de inzet van vrijwilligers hangt ook samen, of het mogelijk is bepaalde muzikale wensen te kunnen uitvoeren. Niet alle koren in parochies zijn in staat aan persoonlijke verzoeken te voldoen.

• Over het algemeen is het niet mogelijk om muziek van cd of band ten gehore te brengen, of levende muziek met een erg werelds karakter. In het bisdom Den Bosch is dit zelfs verboden.

• Als de familie graag een bepaalde eigen priester wenst om de uitvaart te verzorgen (bijvoorbeeld in de familie- of kennissenkring), is het netjes om dat eerst met de eigen pastoor te overleggen alvorens de betreffende pastor formeel te vragen.

Overleg over de viering

Een priester of diaken van de parochie zal (mogelijk al bij het afspreken van tijd en kerkgebouw) met de familie een afspraak maken om de uitvaart voor te bereiden.

• Teksten en lezingen kunnen – indien gewenst – in nauw overleg met de nabestaanden worden gekozen. Daarbij wordt een verbinding gemaakt tussen het leven en de ervaring van de overledene in gedachte, om de familie te troosten en God te danken voor het leven. Maar ook wordt de liturgie van de Kerk gevierd, waarbij lijden, sterven en verrijzen van Christus centraal staan. Een uitvaart is dus nooit alleen een afscheidsviering voor de overledene, maar altijd ook een viering van het geloof. De kracht van een uitvaart ligt in de verbinding van het geloof in het eeuwig leven, met het leven van de overledene.

• Familieleden zijn van harte uitgenodigd om op plaatsen waar dit mogelijk is, actief deel te nemen aan de viering. Dat kan zijn door een lezing te verzorgen, kaarsen aan te steken, een gedachteniskruisje op te hangen, en zo meer. Het is echter geen verplichting. Soms kan het verdriet zo groot zijn, dan mensen zich niet goed kunnen houden. Of men is zo gespannen voor wat men moet doen, dat de hele viering aan ze voorbijgaat. Dan kan het beter zijn om de priester en de helpers van de parochie deze activiteiten te laten doen.

• Het is vaak niet passend om in een kerkelijke uitvaart lange persoonlijke toespraken te houden. Een kort in memoriam kan aan het einde van de viering een goede plaats hebben, maar een serie toespraken van diverse familieleden of verenigingen, past niet bij de liturgie die wordt gevierd, en duurt voor de toehoorders ook te lang. Het is aan de familie en de pastoor om daar goed naar te kijken, en ervoor te waken dat een uitvaart niet meer dan (gemiddeld) een uur duurt.

• Het is mogelijk om een persoonlijk boekje te maken voor de utvaart. Een handreiking daarbij vindt u in het menu (links) bij de knop ‘uitvaart samenstellen’.

De avondwake

Op de vooravond van de uitvaart wordt op sommige plaatsen een eigen viering gehouden. Daarbij zijn er – afhankelijk van de parochie – enkele mogelijkheden:

• Een avondwake door vrijwilligers van de parochie, als dienst van woord en gebed. In de avondwake worden lezingen uit de Bijbel gekozen, en gebeden en/of gezangen gekozen die passen bij het leven van de overledene en de hoop op eeuwig leven. Op plaatsen waar avondwakes worden gehouden, maakt iemand van de betreffende werkgroep een afspraak met de familie om een en ander door te spreken.

• Een avondmis door de priester. Het vieren van de Eucharistie ten bate van de overledene is van grote betekenis. Het levenwekkend offer van Christus wordt opgedragen om aan de overledene de verrijzenis te schenken. Het kan evenwel voorkomen, dat op de vooravond van de uitvaart een verplicht kerkelijk feest wordt gevierd. Dan zullen de gebeden en lezingen soms het karakter hebben van het kerkelijk feest, en de intentie voor de overledene.

• Een gebedswake thuis. Vooral als de overledene thuis wordt opgebaard (wat tegenwoordig steeds vaker gebeurt) kan het heel mooi zijn om een gebedswake in de kleine familiekring te organiseren.